Aye... AI! deel 2: fraude?

Tegenwoordig is het een 'hot topic', dat AI. Of het nou ChatGPT is of de veel nieuwere en snellere versie uit China: DeepSeek. En het is heel goed dat het een topic is! Want dan wordt erover gediscussieerd. En discussies zijn, in mijn ogen althans, altijd goed.

Ik merk steeds vaker dat auteurs zich afvragen of ze gebruik moeten gaan maken van AI. Als ze vastlopen bijvoorbeeld (writers block). Of dat ze hun manuscript door AI laten redigeren. Of laten vertalen in een andere taal. De reden hiervan is: geld. Simpeler kan ik het niet maken. Helaas.

Regelmatig kom ik posts (topics) tegen waarin een auteur zich afvraagt of ze wel of niet gebruik moeten maken van AI, omdat schrijven niet lucratief is. Niet lucratief? 

De eerste vraag die dan in mij opkomt is: waarom schrijf je? Om een beststeller te maken? Heb je het idee dat je boek wordt verfilmd? Of schrijf je om de wereld iets te vertellen? Is het een hobby? Is schrijven iets waarvan je moet leven, of is het iets om je eigen gedachten, gevoelens, ideeën te delen?

Dus je hebt een boek geschreven. En wilt dat zo goedkoop mogelijk aan de man brengen, zonder dat het jou veel kost. Prima; je bent 'ondernemer' op dat punt. Ik snap het. En met 1 miljoen schrijvers per jaar in dit kikkerlandje alleen al moet je je verdomde best doen om op te vallen. En dat is een behoorlijke uitdaging. 

Dus je wilt besparen op proeflezers door ChatGPT te gebruiken. Scheelt je weer een gratis boek weggeven. Je wilt besparen op een redacteur door hetzelfde te doen. Want een redacteur is een beste tijd bezig met je manuscript en dat kost geld. En natuurlijk ga je niet teveel betalen voor een cover, dus gebruik je AI. 

Een auteur wil zoveel mogelijk mensen bereiken en heeft het liefst dat de koper het volle pond betaalt. Snap ik, een auteur moet zakelijk zijn en wil het liefste de investering die hij/zij heeft gedaan, eruit halen. Ik snap het allemaal. Maar als diezelfde auteur ineens proeflezer en redacteur en cover-maker passeert om geld te besparen door middel van AI, dan is mijn begrip spontaan iets minder.

Wat ik in mijn vorige blog (Kroon Redactie: Aye... AI!) al schreef: ik hou van emotie. Van authenciteit, met alle imperfectie. Ik hou van echtheid. En nee, ik ben niet bang voor mijn baan als redacteur. Want een redacteur blijft altijd nodig. Om tijdlijnen te controleren. En de rode draad. En onnodige herhalingen. En emotie. En weglatingen. Of toevoegingen. En ja, er zullen fouten blijven staan in je boek tot ca. de 5e druk. Want een redacteur is 'maar' een mens. De perfecte imperfectie.

Maar willen we proeflezer, redacteur, recensent, vertaler en uitgever uitschakelen, alleen maar om geld te verdienen? Want technisch gesproken maakt elke auteur die dat doet, hen overbodig. Dat heeft een naam: broodroof. Kunnen we als auteur daarmee leven? Afgezien van het feit dat het gebruik van AI ongelofelijk milieuonvriendelijk is? Bekijk deze eens: Facebook, een tijdje geleden gepost door, jawel, een auteur.

In mijn optiek pleeg je fraude als je als auteur gebruik maakt van AI, alleen maar om geld te besparen. Er is een uitdrukking: voor niets gaat de zon op. Bijna alles kost gewoon geld. En in mijn ogen is het gebruik van AI bij het creëren van een boek een typisch geval van 'mensen voor de gek houden'. Ik begrijp ook niet waarom je iets zou gebruiken dat steelt van anderen. Jij als auteur vindt het toch ook niet heel leuk als een ander jouw verhaal (of delen ervan) steelt (plagiaat)? En ik vraag me af of je jezelf als auteur dan nog wel serieus neemt.

Maar dat is mijn optiek...

Beverly Carter

Novelle of roman? Keuzes...

Roman: een samenhangend verhaal over de handelingen en ontwikkeling (in persoonlijkheid) van een of meer personages, meestal in relatie met hun leefomgeving of een gebeurtenis. Vaak fictioneel. Een roman heeft meestal meer dan 200 pagina’s. Het heeft vaak een wat ingewikkelder structuur en kent meerdere personages en/of gebeurtenissen.

 

Novelle: een verhaal van beperkte omvang (afgeleid van het Latijnse ‘nieuw’). Tegenwoordig ziet men een novelle als een ‘kort verhaal’ van meestal maximaal 100 pagina’s. Het bezit een eenvoudige structuur en kent minder personages dan een roman. Ontwikkelingen van de personages zijn minder belangrijk; meestal gaat het over een bepaalde gebeurtenis of een bepaald moment.

Wanneer kies je als auteur voor het schrijven een roman en wanneer voor een novelle? Eigenlijk hangt dat heel erg af van meerdere factoren: leeftijd, aandachtspanne, geld.

 

Om te beginnen geld. Boeken zijn duur. Zeker de gedrukte exemplaren. En het wordt er niet goedkoper op als de BTW op boeken ook nog eens omhoog gaat. En als er íets is dat de mensheid heeft geleerd de afgelopen jaren, dan is het wel letten op de uitgaven. Het kopen van een novelle is dus aantrekkelijker voor onze portemonnee dan het kopen van een roman.

 

Aandachtspanne, dan. Die lijkt wel steeds korter te worden bij mensen. Dan maak je met een novelle meer kans dan met een roman, omdat die over het algemeen veel korter is. En het gaat in een novelle vaak meer om de gebeurtenis van het moment, dan om de ontwikkeling van de personen dankzij dat moment.

 

Tot slot de leeftijd. Er acties aan de gang om jonge mensen (de jeugd) aan het lezen te krijgen, omdat er veel te weinig wordt gelezen. Zij zijn van de generatie die leven met TikTok en Instagram, dus zijn van de ‘momentopnames’. Schrijf je YA, dan is een novelle misschien wel een betere keus dan een roman. 

Maar er zijn wel degelijk (nog steeds en misschien wel ondanks alles?) mensen die van lezen houden. Als ik kijk naar mijzelf: ik word blij van boeken van minimaal 300 pagina’s. Sterker nog: des te dikker het boek des te beter! Ik word gelukkig van ontwikkelingen en veranderingen bij personages. Van uitgebreide beschrijvingen van omgevingen, gebeurtenissen, emoties.  

 

Keuzes. Dat is waar het op neerkomt. Persoonlijk ga ik dus voor de roman en niet voor de novelle. Want lezen is voor mij een 'vlucht uit de werkelijkheid' en die vlucht kan me niet lang genoeg duren. En als ik een kort verhaal wil dan pak ik een bundel vol met (al dan niet mythische) korte verhalen, ga ik naar Facebook, lees ik een blog, of kijk ik weer eens op mijn Instagram, X of LinkedIn. Lekker snel.

Maar dat ben ik. En hey, ieder het zijne! Of hare, natuurlijk…

Muziek

Voor mij is muziek een heel belangrijk onderdeel in mijn leven. En mijn smaak is nogal divers, op dat punt...

Ooit, als kind van een jaar of 10, ging ik naar een muziekschool (jawel, blokfluit) en leerde ik muzieknoten lezen. Niet lang daarna kreeg ik mijn eerste pianoles. Van mijn oom en tante kreeg ik een echte piano, en daar heb ik vele uren op geoefend en gespeeld. Soms tot wanhoop van mijn ouders en zussen, want tijdens mijn studies verviel ik nogal in herhaling...

Van mijn ouders kreeg ik muziek met de paplepel ingegoten. Mijn vader was verknocht aan klassieke muziek, en mijn moeder aan de filmmuziek van Porgy and Bess, aan Shirley Bassey en Franse muziek. Op feestdagen gingen we vaak fonduen en dan stond Shirley Bassey op. En soms gingen we 'Frans tafelen' met stokbrood en kaasjes en paté, en dan luisterden we naar Vive la France. En elke week legde mijn vader wel weer een klassieke LP op de grammofoon. We genoten van Emil Gilels.

Piano leren spelen hield in dat je je richtte op de klassieke muziek. Dus - samen met de preludes en oefeningen - kwam er bladmuziek van Chopin, Beethoven, Mozart en Grieg voorbij. Tot op heden speel ik nog altijd uitsluitend klassieke muziek op mijn (inmiddels elektrische) piano. Gelukkig voor de buren kan ik daar een koptelefoon bij opzetten...

Als tiener van een jaar of veertien ontdekte ik AC/DC. Heerlijk! Dus naast klassiek en 'Summer Time' was er ineens 'Highway to Hell'. En al die muziek smaakte naar meer. En dat doet het nog steeds! Ik ben naar menig concert geweest van Metallica, om maar eens iets te noemen. En één van de lekkerste concerten is en blijft het concert van AC/DC dat ik in de jaren 90 bijwoonde in gezelschap van een lading gelijkgestemde vrienden.

Tegenwoordig als ik sta te afwassen draai ik de hits van Sky Radio. En als ik sta te klussen, dan mag het wat heftiger en draai ik heavy metal of Linkin' Park. Nog steeds, als ik achter mijn elektronische piano kruip, wordt er uitsluitend klassieke muziek gespeeld, met een milde voorkeur voor Beethoven (Mondschein Sonata, om maar eens iets te noemen). 

Ben ik aan het redigeren, dan draai ik bij voorkeur New Age muziek of Binaural Brainwave. Want dan moet de focus niet op de muziek liggen. Dan is het achtergrond. Maar op de een of andere manier wél broodnodig. Want muziek is emotie. Muziek kalmeert, activeert, inspireert, motiveert. En ik ben mijn ouders dankbaar voor mijn brede muzieksmaak. En daarom: muziek. Bij zo ongeveer álles wat ik doe!

Sterren op glad ijs?

Iedere auteur kent het wel: communities en sites waarop boeken worden gerecenseerd, het liefst met het geven van sterren. Er zijn er legio te vinden. En ja, veel (potentiële) lezers gaan snuffelen op die sites, op jacht naar hun volgende boek (aankoop). Niks mis mee, zou je denken. 

Toch heb ik er moeite mee. Want er zijn een aantal dingen die mij in de afgelopen jaren zijn opgevallen:

1e Het aantal sterren dat een boek krijgt spreekt de recensie tegen. Een boek wordt bejubeld omdat het goed is geschreven, bijna geen fouten bevat, origineel is, etc. Toch krijgt het maar 1 of 2 sterren (meestal van de 5) omdat het bijvoorbeeld de smaak van de lezer niet is. 

2e Ik ben regelmatig tegengekomen dat mensen openlijk aanbieden om in ruil voor een gratis boek een recensie met 5 sterren te geven. Wat is die recensie nog waard dan?

3e Ooit plaatste een vriendin een recensie met 4 sterren op een site. En kreeg vervolgens een bericht van de auteur met de vraag waarom ze geen 5 sterren plaatste, omdat ze toch een lovende recensie had geschreven. En dat terwijl maar zélden een boek echt 5 sterren verdient, omdat - simpelweg - geen enkel boek in élk opzicht perfect (foutloos, origineel, vlot geschreven, geweldige cover, compleet je smaak, etc.) is. Maar dat is míjn mening.

4e Een auteur die gevierd is krijgt bijna standaard 4 of 5 sterren, hoe beroerd hij of zij nou juist dít boek heeft geschreven. Terwijl de auteur die in ongenade is gevallen, om wat voor reden dan ook, een hele lading van slechts 1 of 2 sterren krijgt, hoe goed geschreven, origineel en pakkend dit keer zijn of haar boek ook is. 

Kennelijk staren wij ons blind op sterren. Want sterren stralen? En een score van 5 uit 5 zorgt ervoor dat wij een boek eerder kopen? Wat dat laatste betreft: wat mij betreft niet! Ik kijk liever naar de geschreven recensie van een boek dan naar het aantal sterren. Want smaken verschillen, en daar ben ik mij heel goed van bewust.

Wat mij betreft: in de eerste plaats zoek ik een boek op genre. Fantasy, horror en thriller hebben mijn voorkeur. Dan kijk ik naar cover en flaptekst. Want die moeten mij aanspreken en prikkelen. Daarna kijk ik hoe de recensies zijn wat betreft originaliteit, spanning, taalgebruik, en ja: grammatica en spelling. Of een boek dan slechts 2 sterren heeft of 5, dat interesseert mij niet. Als het boek mij aanspreekt, dan koop ik het. 

Als het aan mij ligt schaffen we dat hele sterrenstelsel af en houden we het bij geschreven recensies, zodat potentiële lezers (kopers) zich een eigen (beter?) beeld kunnen vormen van het boek. Want in mijn ogen zijn die sterren vaak een vertekend beeld van het boek. Ik denk echt dat als je uitsluitend afgaat op het aantal sterren dat een boek krijgt, je jezelf én dat boek tekort doet. Want zeker sterren bevinden zich vaak op glad ijs. Enneh... overdreven positieve, negatieve of standaard recensies, daar prikt iemand wel doorheen! Want is elke recensie niet een bijzonder subjectief iets? 

Dus de volgende keer dat je een boek zoekt, kijk dan niet alleen naar het aantal sterren dat een boek heeft gekregen, maar vooral ook naar de geschreven recensies. De kans dat je dan het boek vindt dat je écht wilt hebben, wordt dan ineens een stuk groter! 

Bovendien kun je na het lezen altijd je eigen recensie plaatsen op één van die vele sites. En je doet daar veel mensen een plezier mee, want zowel lezers als auteurs houden van recensies ;-)

Redactie, en tóch nog een fout?

Redactie is onontbeerlijk als je een boek schrijft. Gewoon omdat je je boek zo perfect mogelijk wilt hebben. Dus je levert je manuscript in bij een redacteur en die loopt dat he-le-maal na. Controleert op tijdlijn, op herhalingen, op de rode draad, op logica, op delen die weggelaten of toegevoegd kunnen worden, etc. Vervolgens controleert diezelfde redacteur op spelling, grammatica, taal- en schrijffouten en interpunctie. (Note: werkwijze kan per redacteur afwijken.)
Omdat je als auteur (of uitgever) betaalt voor deze dienst, mag je verwachten dat dit ook goed gebeurt en is de verwachting dat je manuscript ná de redactie 100% correct is.

Maar is dat ook zo? Mag je dat echt wel verwachten?

Bianca Walraven zegt: "Een redacteur moet een kleinere foutmarge hebben dan een tekstschrijver. Toch is ook een redacteur niet voor 100% perfect. De juiste persoon heeft een foutpercentage van 0,05% tot 0,1%. Je hebt die tekst van 600 woorden laten schrijven en wil hem nog eens laten checken op taal en spelling. Na het redactiewerk mag de tekst theoretisch gezien nog 0,6 fouten bevatten. Vertaal je dit naar een tekst van 1000 woorden dan mag hier maximaal één fout in staan."

Kort gezegd betekent dit dat er in een manuscript van 60.000 woorden er maximaal 60 fouten in 'mogen' staan. Dus: een typefout, een spellingsfout, een grammaticale error, etc.
Persoonlijk vind ik dit wat veel. Zeker omdat de auteur of uitgever mij als redacteur juist betaalt om die fouten te voorkomen! Ik zal dan ook altijd proberen om dit percentage omlaag te halen voor mijzelf. Maar - en met ervaring komt wijsheid - ik weet dat ook ik foutjes weleens over het hoofd zie. Terwijl ik elk manuscript minimaal 4x van begin tot einde doorneem. Woordblindheid, noemen ze dat.

Het is me nu al 2x overkomen dat de uitgever waar ik voor redigeerde een fragment plaatste uit een uit te geven boek, en ik daar onmiddellijk een fout in ontdekte. Waarbij ik mijzelf voor m'n kop sloeg omdat ik deze niet eerder had ontdekt! Dus ik die uitgever een bericht sturen, correctie erbij, paginanummer waar de fout stond, etc., met het schaamrood op mijn kaken.
En toch... Het kan. Het kan gewoon gebeuren dat ik als redacteur iets over het hoofd ziet. Dat er ergens overheen gelezen wordt. Een vaag excuus, want nogmaals: de auteur of uitgever betaalt om het werk zo goed mogelijk uitgevoerd te laten worden. Maar ook een redacteur is maar een mens, dus een foutje is zó gemaakt. En, gek genoeg: dat mag dus ook.

Daarom kan ik als redacteur ook niet genoeg benadrukken dat alle manuscripten ná de redactie nog een keer mogen worden doorgenomen door één of nog liever meer (liefst taalkundig onderlegde) proeflezers, die dit soort foutjes eruit kunnen vissen (al dan niet na de eerste proefdruk) zodat als het boek eenmaal wordt uitgegeven, het zo foutloos mogelijk is. Ik heb ook niet voor niets de service dat ná het lezen door die proeflezer(s) het manuscript op hun aanwijzingen kosteloos wordt aangepast.

Geen enkele auteur wil 'fouten' in zijn/haar boek. Het moet gewoon perfect zijn! Snap ik. En toch... het is een feit dat pas rond de 5e druk van een boek álle foutjes eruit zijn gehaald. Want hoe vaak je ook iets leest, herleest en overleest, er blijft altijd wel iets staan. 

En hoewel de eindverantwoordelijkheid altijd bij de auteur ligt, voel je je als redacteur tóch ellendig als er toch nog een foutje wordt ontdekt, hoe klein ook. 

En fouten maken - laten we wel wezen - vindt niemand leuk! Ook al is het maken van fouten nog zo menselijk...

Karakterontwikkel-dingen

Eén van de zaken die uitermate belangrijk is en waar een goede redacteur op let, is de ontwikkeling van de (hoofd)personen.

In veel boeken is het overduidelijk: er zijn personen die uitermate goed zijn, en er zijn personen die uitermate slecht zijn, en dan heb je nog personen die daar een beetje tussenin hangen. Persoonlijk vind ik dat uitermate saai, want het wordt enorm voorspelbaar.

Wat een verhaal écht interessant maakt, zijn de ontwikkelingen die de (hoofd)persoon doormaakt. Want, heel simpel: niemand is 100% goed of 100% slecht. Goede mensen doen soms domme dingen, slechte mensen doen soms goede dingen. Waar ligt de scheidslijn? Hoe maak je een karakter interessant voor de lezer?

Ik verwijs auteurs weleens naar de serie 'The Walking Dead'. Een serie die ontiegelijk veel mensen (met een sterke maag) hebben gezien. De kracht van deze serie ligt voornamelijk in de ontwikkeling van de karakters. In de verrassingen. In de zaken die je níet mijlenver ziet aankomen.

Carol, een lieve en zorgzame vrouw die vroeger werd mishandeld door haar echtgenoot, wordt een uitmuntende krijger en maakt fouten door egoïstisch te denken en haar eigenbelang voorop te stellen. Rick, de correcte en goede politieagent, laat zich toch door zijn angst leiden en vermoordt mensen, waaronder zijn beste vriend. Negan, de bloeddorstige 'superschurk' vermoordt talloze mensen, maar heeft een softspot voor kinderen en verandert langzaam maar zeker in een ander (beter) persoon.

Dát zijn de dingen die lezers willen. Dát vinden lezers interessant. Geen flegmatische personen, altijd spelend in dezelfde rol, maar die hun zwakke momenten hebben en fouten maken. Kortom: die menselijk zijn. Want mensen maken fouten. Leren. Ontwikkelen zich. Veranderen. Doen goede dingen, maar ook 'slechte'. Laat je (hoofd)persoon dingen doen of zeggen die de lezer verrast. Laat hem iets volslagen onverwachts doen, iets dat niemand ziet aankomen. 

Ben je bezig met een boek, vraag jezelf dan af wat die (hoofd)persoon betreft: wat is zijn doel? Hoe heeft dit effect op hem? Wat stuurt hem? Wat gebeurt er als hij faalt? Hoe verandert dit hem? 

Als je dát doet, dan heb je een topbeschrijving van je (hoofd)karakter! Maak je hem menselijk. Maak je hem realistisch. 

En dat is precies wat lezers willen, want ze willen zich kunnen inleven in de (hoofd)personen van het boek. Willen dat het herkenbaar is. Willen die menselijkheid. Willen niet een statisch, onveranderlijke slechterik of goedzak.

afbeelding: Writers Digest

Proeflezers: meer dan even voorproeven

De wondere wereld der boeken kan uiteraard niet bestaan zonder de tomeloze en ongebreidelde fantasie van de auteur, de kritische en kundige redacteur, en de enthousiaste uitgever. 

Wat weleens wordt onderschat is dat er van Goed Idee tot Goed Boek een heel scala van ándere medespelers zit. Bijvoorbeeld de drukker. Of de ontwerper van de boekomslag. Of de partner, die de auteur uren-/dagen-/weken-/maandenlang of nóg erger moet missen omdat diezelfde auteur bezig is met het omzetten van het Goede Idee tot het Goede Boek. De opleiders die schrijfcursussen geven zodat de auteur zich kan verbeteren of uit dat beruchte writer's block kan komen. En noem maar op... Een boek is een project dat vele trajecten heeft gekend. En één van die trajecten wil ik nu even belichten: de proeflezer.

Een proeflezer is onontbeerlijk voor de totstandkoming van een Goed Boek. Een belangrijke schakel in het hele proces. Maar waarom is dat eigenlijk?

De auteur heeft zijn/haar manuscript klaar, het idee is neergepend (getypt), en nu is het tijd voor de volgende stap in het hele proces van uitgeven. De ene auteur stuurt het manuscript eerst naar de redacteur, de ander eerst naar een of meer proeflezers. Die keuze is aan de auteur, en het is allebei okay.

Natuurlijk, elke auteur hoort bijzonder graag dat zijn/haar Goed Idee daadwerkelijk een goed idee is, goed geschreven, geweldig, etc. En veel proeflezers zullen dat bevestigen, vooral proeflezers die tamelijk dichtbij de auteur staan (denk aan bevriende collega's, vrienden, familie). 

De voornaamste 'taak' van een proeflezer is dit: kritisch lezen, kijken of het verhaal logisch is voor de proeflezer en of alles duidelijk is, of dat er toch nog een toelichting of aanvulling nodig is. Per slot van rekening wil de auteur iets vertellen met zijn/haar verhaal. Beleeft de proeflezer dat ook zo?

Een proeflezer hoeft echt niet de taalfouten eruit te halen. Het mag, maar het hoeft niet. Het gaat voornamelijk om logica en begrip. Zijn het hele verhaal en het plot duidelijk? Zijn de karakters goed beschreven? Is het algemene taalgebruik begrijpelijk en okay? Is het verhaal spannend genoeg? Ontbreekt er iets?

Het vinden van de voor jou juiste proeflezer(s) is soms lastig. Gebruik alle (online) kanalen waarover je de beschikking hebt. Meldt voor welk genre jij een proeflezer zoekt en stel de proeflezer daar ook vragen over, want iemand die horror schrijft zoekt over het algemeen niet een proeflezer die dól is op romantische drama's. De voorkeur gaat altijd uit naar een proeflezer die bekend is met het genre van je boek. En ja, sommige proeflezers vragen hier geld voor, andere proeflezers worden heel blij als je hen na het uitgeven een boek stuurt. Wees sowieso duidelijk naar de proeflezer wat je verwachtingen betreft.

Als redacteur heb ik gemerkt dat des te meer proeflezers je hebt, des te beter je boek uiteindelijk wordt. Want iedereen valt wel iets anders op! En daarom ben ik ook een groot voorstander van het zoeken naar een proeflezer die níet dicht bij je staat (familie, vriendenkring). Want eerlijkheid is wel een dingetje als het gaat om proeflezen, en des te dichter de proeflezer bij je staat, des te moeilijker het is om echt heel eerlijk te zijn, gewoon omdat je je vriend/familielid niet wilt teleurstellen.

Ook ben ik er een fan van om ná de tekstredactie het manuscript (al dan niet) nóg een keer naar proeflezers te sturen. Per slot van rekening ben ik ook maar een mens, en het kán voorkomen dat ik iets over het hoofd heb gezien. Een kritische proeflezer met gevoel voor de Nederlandse taal signaleert dit en meldt dit, zodat het bij de eindredactie alsnog kan worden gecorrigeerd.

Dus ja, een proeflezer is véél meer dan even voorproeven hoe een boek smaakt. Een proeflezer is essentieel als het gaat om alle (potentiële) lezers de smaak te pakken te laten krijgen. Dus ik zeg: zoek die voorproever op en doe er je voordeel mee, zodat je uiteindelijk kunt proosten op een Goed Boek!

Anja